08 jul 2025
Cultuur- en erfgoedpubliek
Wist je dat het middeleeuwse abdijverleden mee het Meetjesland vormde? Met ‘Doe de Abdijendans’ vieren we 800 jaar Abdij Oosteeklo (30 & 31 aug 2025) en duiken we een maand lang in het rijke abdijverleden van onze regio, van het jaar 1000 tot 1492. Met verhalen, bronnen en verrassende ontdekkingen uit het verleden.
Sint-Laureins (Waterland-Oudeman) – Dankzij enkele verzen in het wereldberoemde boek ‘Van den vos Reynaerde’ behoort het klooster van Elmare tot ons collectief geheugen. En iedereen claimt graag het mythische Elmare tot het zijne. Van de abdijgebouwen of de hoeve is helemaal niets meer terug te vinden, geen steen. Echter, dat de abdij heeft bestaan dat weten we zeker. Geschreven bronnen vertellen vrij uitgebreid over deze van de aardbodem verdwenen benedictijnenproosdij. En die bronnen duiden de omgeving van het verdwenen dorp Sint-Niklaas-van-Vaerne aan, in de directe omgeving van het huidige Waterland-Oudeman. Maar aan welk deel van de Belgisch-Nederlandse grens, daar durven wij ons niet over uitspreken. Een mysterie.
Sporen van Elmare en Reinaert in het landschap van Sint-Laureins
Her en der verschijnen in het landschap van de gemeente Sint-Laureins kunstwerkjes op die knipogen naar Reinaert de Vos. Het allerbekendste beeldje is wellicht ‘Als de vos de passie preekt, boer let op je ganzen’ van de Deinse kunstenaar Chris Ferket (1929-2009). Feeëriek dansen enkele ganzen op een brugje dat opduikt in de Oudemanskreek bij horecazaak De Roste Muis. Eind de jaren ’90 schonk de gemeente Sint-Laureins met kunst op deze manier aandacht aan het legendarische Elmare. Jaren eerder waren heemkundigen van Appeltjes van het Meetjesland op zoek gegaan naar dé waarheid over dit klooster. En jawel, bij het lezen van de artikels moeten we toch scepsis vervangen door verwondering: het mythische Elmare moet hier toch ergens, 231 jaar lang, gebloeid hebben en een rol van betekenis gespeeld hebben.
Van kloostergemeenschap tot landbouwhoeve
Op 17 maart 1144 begon Notholdus, een monnik van de Gentse Sint-Pietersabdij, met de stichting van een nieuwe kloostergemeenschap op een plek aan een stroompje genaamd Elmare. De stichting gebeurde met toestemming van abt Zeger in Gent en met de zegen van Diederik van Vlaanderen, net terug van een kruistocht. “De stichting werd in eerste instantie niet beschouwd als een abdij, priorij of parochie maar eerder als een gemeenschap van geestelijken die de zielzorg van plaatselijke bewoners behartigden”, klinkt het in de teksten. Na het overlijden van prior Notholdus werd hij opgevolgd door Asscherik. In 1162 werden kerk en klooster door brand vernield maar Asscherik slaagde erin ze groots en luisterrijk te herbouwen, zo staat te lezen in teruggevonden documenten. De eerste jaren kon Elmare vrij zelfstandig opereren als kloostergemeenschap maar naar 1200 toe werd de invloedssfeer van de Gentse Sint-Pietersabdij steeds voelbaarder en werd Elmare een proosdij van Sint-Pieters. Later werd de plek gewoon een landbouwhoeve van de machtige abdij in Gent. Het hof ter Elmare was wel een uitgebreid landbouwbedrijf met akkers, weideland, een bos, een molen en een duifhuis. Die laatste twee faciliteiten geven toch het belang aan van de plek. Bij bezoek van mensen uit de abdij moest de hoeve voorzien in brandstof, voedsel en onderdak. Bij het bezoek van hogere geestelijken, zoals een bisschop, was het hof daarvan vrijgesteld. Ook dat kan gezien worden als symbool van het belang van de site.
Verdronken in de tijd
Over het verdwijnen van Elmare wordt vaak gerefereerd naar de Sint-Elisabethsvloed van 1404, die onze contreien teisterde en tot boven de Moerdijk voor rampspoed zorgde. Maar uit de artikelen van P.L. Goegebuer en E.H.J. De Wilde blijkt dat de ondergang al moet ingezet geweest zijn in 1375. Dat leest men in tiendenrekeningen van de Sint-Pietersabdij in de ambachten IJzendijke en Oostburg. In 1375 werden de tienden (belastingen) nog volledig ontvangen maar twee jaar later moet het tiendengebied van IJzendijke al volledig ondergelopen zijn. Molen en kapel werden verhuisd naar Russchevliet, 750 meter ten zuiden van het Nederlandse Schoondijke. In 1390 verdween Elmare voorgoed. Overstromingen hebben alle fysieke sporen uitgewist.
We vroegen aan AI hoe Almare er had kunnen uitzien. Wat denk jij, realistisch of niet? Laat je creativiteit de vrije loop en bezorg ons jouw eigen versie van de abdij! Of ontwerp samen met je (klein)kind een gloednieuwe abdij!
Wist je dat het middeleeuwse abdijverleden dit stukje Vlaanderen gevormd heeft? ‘Doe de Abdijendans’ is een actie om 800 jaar Abdij van Oosteeklo (weekend za 30 en zo 31 augustus 2025) kracht bij te zetten. We verkennen een maand lang het Meetjeslandse abdijverleden van rond het jaar 1000, bij de ontwikkeling van Vlaanderen en de Zwinstreek, tot het jaar 1492, toen Columbus Amerika ontdekte. Met verhalen uit de oude doos, gestoffeerd door bronnen die Meetjeslandse heemkundigen en historici ons veelvuldig hebben achtergelaten.
We lieten onze stagiaire Chenoa Genbrugge, studente informatiebeheer aan de Artevelde Hogeschool, op zoek gaan naar sporen in onze bibliotheken en onze collectie heemkundige bijdragen. We doken zelf in onze Erfgoedbank Meetjesland op zoek naar beeldmateriaal en brouwden er 8 teksten, 8 verhalen, mee. Een blik op ons lang vervlogen regioverleden.
Wie in deze buurt een mysterieuze wandeling wil doen, raden we de ErfgoedApp aan. Check onze Tsjien Tsjanwandeling in onze reeks ErfgoedApp-routes.
Meetjeslandse bibliotheken verlagen drempels: geen boetes, grotere collectie en focus op ontmoeten
Emilie Vanpeteghem (40 jaar), bibliotheekmedewerker Evergem
Bibliothecarissen
800 jaar geleden: in Oost-Eikenlo bouwen bernardinessen een abdij
Cultuur- en erfgoedpubliek
De oorsprong van de Huysmanhoeve: Groot Goed
Cultuur- en erfgoedpubliek
Wil je graag op de hoogte blijven?
