80 jaar Bevrijding in het Meetjesland

De ‘Meetjeslandse Bevrijding’ in een breder perspectief geplaatst

Het aantal jaren geeft aan dat steeds minder Meetjeslanders het effectief allemaal meegemaakt hebben. Na de ontscheping van de geallieerde legers op de Normandische kust op 6 juni 1944 duurt het nog tot 6 september voor de stad Gent bevrijd wordt en het zal nog ruim tot de nacht van 14 op 15 september 1944 duren dat het nazileger zich definitief terugtrekt in de streek. In het noorden van onze regio zal er op dat moment, bij Operation Switchback, nog hevig gevochten worden van 6 oktober tot in 3 november Breskens als Duits bruggenhoofd definitief opgeheven wordt. In Adegem is daar een heel museum aan gewijd: Canada Poland Museum. 80 jaar geleden, wierook en tranen.

We onderschatten de impact van die laatste dagen oorlog in onze regio misschien. Daar zijn verschillende Nationale Strijdersbonden (NSB) uit de regio en veel erfgoedenthousiastelingen uit de loopgraven en van achter de geschiedenisboeken gekropen. Niet om te vieren in de eerste plaats maar vooral om te herdenken en dit belangrijk moment in onze geschiedenis een plek te geven. In alle Meetjeslandse gemeenten zijn er initiatieven. In de gemeenten Lievegem en Aalter zijn er, over de deelgemeenten en dorpen heen, grote samenwerkingsverbanden ontstaan waar ook Erfgoedcel Meetjesland/COMEET met plezier, en hierin aangemoedigd door onze voorzitter Herlinde Trenson, een duwtje heeft aan gegeven.

Deze foto staat op Erfgoedbank Meetjesland en komt uit de collectie van Julien Van Damme (Archief Lovendegem). We zien de Duitse troepen op het dorp van Lovendegem in 1943, in volle oorlogsperiode.

Interview met Philippe Verleyen over de Bevrijdingsperiode in Aalter

Over de Bevrijding door de Eerste Poolse Pantserdivisie die nogal wat Meetjeslandse dorpen als eerste aandeed, heeft Philippe Verleyen als erfgoedenthousiasteling, heel veel informatie verzameld en verhalen bij elkaar gezocht. De verhalen van zijn ouders en van zijn familie, zowel in Aalter-Brug als in Aarsele (bij Tielt), hebben hem als jongeling danig getroffen, dat het onderwerp hem niet meer losgelaten heeft.

Generaal Maczek, belangrijke naam voor onze streek

“Generaal Maczek komt na de oorlog bij herdenkingen nog enkele keren terug naar Aalter en is er een gewaardeerde en graag gezien gast. In 1969 krijgt hij als eerste de titel van ere-burger van de gemeente Aalter”, vertelt onze verteller en oorlogskenner Philippe Verleyen. Het is Philippe die op dat moment als kind de bloemen afgeeft aan de generaal bij Aalter-Brug. “Dat was bij de inhuldiging van de Eerste Poolse Divisiestraat. Maczek is net als veel van zijn soldaten nooit meer naar het, op dat moment, communistische Polen kunnen terugkeren en leeft na de oorlog een bescheiden en vrij teruggetrokken bestaan in Schotland. Tot de jaren zestig werkt hij als barman in een hotel in Edinburgh voor één van zijn vroegere ondergeschikten. In 1979 komt Maczek nog eens terug voor een herdenking en toen heeft onze verteller een boek over de generaal laten signeren die hij samen met zijn ouders gekocht heeft in Caen, de Normandische stad die heel erg heeft geleden na D-Day en die ze in volle heropbouw hebben bezocht met het hele gezin.” In Vlaanderen wordt Stanislaw Maczek al na de oorlog erkend en geëerd voor zijn heldendaden. De rehabilitatie van deze oorlogsheld in Polen zelf komt er maar na de val van de Berlijnse Muur. Overal waar Polenstraten en Generaal Maczekpleinen zijn, is de divisie stukjes Vlaanderen komen bevrijden. Uit de verhalen van Philippe Verleyen blijkt dat dit soms met heel veel leed gepaard gaat.

De opofferingen van het Poolse leger

“In Aalter zijn er vijf Polen gesneuveld met een dubbele naam. Dit komt vaak voor. Wie in Silezië woont, wordt door de nazi’s als Duitser beschouwd en opgenomen in de Wehrmacht. Bij de strijd in Noord-Afrika, die de Duitse generaal Rommel verliest, worden Polen krijgsgevangen genomen die uiteindelijk na een grondige screening in de Schotse opleidingskampen van de geallieerden terecht komen”, vertelt Philippe Verleyen, “Zo worden ze soldaat in de Poolse divisies van de geallieerden: de eerste pantserdivisie van generaal Maczek, bevrijder van ons stukje Vlaanderen, of de eerste parachutistenbrigade van commandant Sosabowski, die in Arnhem ‘gesprongen’ zijn. Voor de soldaten uit Silezië wordt aansluiting bij de geallieerden als desertie aanzien. Dat houdt niet alleen een persoonlijk gevaar in, meteen de doodstraf, maar ook een acuut gevaar voor hun hele familie. Vandaar het Poolse pseudoniem. In Aalter gaat het verhaal van een Poolse soldaat die na de Bevrijding aan het oud gemeentehuis met zijn maten de tijd zit te doden en plots iemand in de rij Duitse krijgsgevangenen opmerkt. Hij loopt naar de Duitse soldaat, haalt hem uit de rij, neemt hem mee naar zijn tank waarna de soldaat, helemaal in Pools uniform, aansluit bij de troepen van Maczek. Twee Silezische jongens uit dezelfde straat die elkaar op deze manier in de oorlog terugvinden.”

De Polen stoten ook in Aalter op problemen. “Bij de Bevrijding denken de Polen dat er 2 bruggen in Aalter-Brug zijn. De oorzaak hiervan kan mogelijk gezocht worden in het feit dat de Belgische overheid in 1938 de werken opstart van het huidige kanaal. Een bocht wordt weg gewerkt en het kanaal verbreedt. Die werken worden tijdens de oorlog in 1942 afgewerkt onder Duits bewind. Mogelijk zorgt dit voor verwarring op het kaartmateriaal van de geallieerden. In ieder geval is het zo dat de Poolse divisie het kanaal oversteekt en denkt verder te kunnen oprukken, maar door de werken, terecht komt aan de andere arm van het kanaal. In werkelijkheid zitten de troepen nu op een eiland en dat zal in Aalter-Brug voor veel Poolse slachtoffers zorgen. Het is een heikel moment voor de geallieerde troepen die op dat moment succesvol België aan het bevrijden zijn.”

De keerzijde van de medaille genaamd Vrijheid

Onze Vrijheid is er niet zonder slag of stoot gekomen. Tot de laatste dag zijn slachtoffers gevallen: soldaten van beide kampen, verzetsstrijders in al hun ijver om dapper te zijn, burgers. Hoe reageren mensen in oorlogssituaties?
“Er zijn na de oorlog veel verhalen van ‘gewone mensen in de straat’ losgekomen”, vertelt Philippe Verleyen. “Er was veel angst en het valt op hoe zo’n oorlog in twee realiteiten leeft: de realiteit van de strijd en wreedheden en de realiteit van de mensen in de dorpen die toch hun gewone leven trachten verder te zetten ‘naast de oorlog’. In de Brugstraat gaat een Aalterse oorlogsgetuige met zijn vader nog de dieren voederen in hun stal. In volle aftocht van de nazitroepen! Op maandag 11 september 1944, zotte maandag genoemd, gaat het gerucht dat de Duitse troepen terugkeren van over de brug. Het komt tot beschietingen en schermutselingen tussen Duitsers en Polen. Vanop de kerk wordt de kilometers lange Brugstraat in het vizier genomen en de oorlogsgetuige geeft mee dat hij zich altijd heel erg het doelwit heeft gevoeld op dat moment. Een andere mevrouw in de buurt, in een hoeve rechtover het schooltje van Aalter-Brug, gaat ook nog de dieren voederen op datzelfde gevaarlijke moment en botst in haar stal op een gestalte die haar gebaart dat ze heel stil moet zijn. Ze heeft de staldeur dichtgeklapt en is weg gerend. Een verstopte en oorlogsvermoeide Duitser? Een verschanste vluchteling? Ze heeft het nooit geweten.”

Het verzet

In alle verhalen valt het op dat er in Aalter nogal wat verzetsmensen actief zijn. “Het Verzet heeft verschillende gezichten. Het meest gestructureerde deel van Het Verzet is het Geheim Leger. Belgische oud-militairen die na de 18-daagse veldtocht terug naar Vlaanderen komen, leggen zich niet bij de situatie neer en sluiten zich clandestien aan. Er zijn de partizanen die eerder vanuit communistisch geïnspireerde hoek in verzet treden. En er is ook de sluikpers die de moed hoog tracht te houden en de bevolking ervan overtuigt dat de bezetting niet voor eeuwig is. In Aalter is er een vrij harde kern Geheim Leger actief rond Adhemar De Poorter. Deze groep wordt in 1942 opgepakt en gefusilleerd. Een andere figuur is Marcel Van Nieuwenburgh, actief in de sluikpers. Van deze man is bekend dat hij ook parachutisten helpt om te ontsnappen. Ook Marcel wordt opgepakt en komt om in gevangenschap in Duitsland.”

Vredestoet 1945 in Beke (privécollectie Marleen Pattyn, Erfgoedbank Meetjesland)

Op de fiets

2 Bevrijdingsroutes Boordevol Verhalen

Met COMEET hebben we, in samenwerking met de lokale erfgoedenthousiastelingen en comités 80 jaar Bevrijding, twee Bevrijdingsroutes gecreëerd om te fietsen:

• Bevrijdingsroute Lievegem (54 km): van dorp tot dorp in Lievegem met enkele opmerkelijke verhalen, de bittere strijd aan het Schipdonkkanaal, een passagierstrein die op ’t Hand door de Royal Air Force wordt aangevallen, het verhaal van een onverzettelijke pastoor die dat met zijn leven bekoopt, neergeschoten vliegtuigen, de rol van Het Leen als munitiedepot en, bij aanvang van de Oorlog, de Slag van Ronsele en Oostwinkel die in de geschiedenisboekjes staat.

• • Zo vind je de Bevrijdingsroute van Lievegem!
    1. Download gratis de ErfgoedApp via de App Store of Play Store op jouw smartphone.
    2. Typ in het rode kompassymbool in “Bevrijdingsroute Lievegem” of scan deze QR-code via het gele scanicoon in de ErfgoedApp (of via deze pagina).
    3. Open de kaart in de app (rood icoon) en ga op ontdekking!

• Bevrijdingsroute Maczek Aalter (62 km): van dorp tot dorp in Aalter met de kerk van Bellem die opzettelijk in brand is gestoken, de Polen en generaal Maczek die verschillende keren naar Aalter terugkwam voor herdenkingen na de oorlog, de twee oorlogsvliegvelden en hun rijke geschiedenis, fragmenten uit dagboeken en het dagelijkse leven van toen, verhalen van dappere verzetstrijders en ook hier weer neergeschoten vliegtuigen.

• • Zo vind je de Bevrijdingsroute van Aalter!
    1. Download gratis de ErfgoedApp via de App Store of Play Store op jouw smartphone.
    2. Typ in het rode kompassymbool in “Bevrijdingsroute Aalter” of scan deze QR-code via het gele scanicoon in de ErfgoedApp (of via op deze pagina).
    3. Open de kaart in de app (rood icoon) en ga op ontdekking!

Vredestoet 1945 in Beke (privécollectie Marleen Pattyn, Erfgoedbank Meetjesland)

Check UiT in het Meetjesland voor evenementen rond 80 jaar Bevrijding

Overal in het Meetjesland zijn er kleine en grote initiatieven die ons herinneren aan de herfst van 1944 toen onze streek bevrijd werd van de nazi’s.

Check het hier