Erfgoed
Praktijkvoorbeeld
Er is geen kant-en-klaar antwoord op deze vraag. Veel hangt af van je eigen insteek, je organisatie en niet te onderschatten: je achterban. De Orde van de Smoutpot is een geslaagd Meetjeslands voorbeeld: zij zorgen voor de tradities rond ‘het varken’ in Oosteeklo. Zij zijn één van velen in de streek die immaterieel erfgoed borgen. Wij verklappen je hoe zij dat doen…
First things first: wat is borgen?
Borgen is ‘zorgen voor’. Zorgen voor tradities, feesten, ambachten, oude spelletjes en gebruiken,… kortom alles wat je wil doorgeven aan volgende generaties, maar niet kan vastpakken en dus immaterieel erfgoed is. Ook in het Meetjesland hebben we zulk erfgoed dat geborgen wordt. Denk maar aan de krulbollers, de vele reuzendragers, smaakliefhebbers die oude recepten blijven maken en aan foodies doorgeven, of vakmannen en -vrouwen die nog oude ambachten uitoefenen. Net als de Orde van de Smoutpot borgen zij.
Waarom ‘het varken’?
De Orde van de Smoutpot is een vereniging in Oosteeklo. Daar werden de inwoners spottend ‘varkens’ genoemd, een naam die ze nu met grote fierheid dragen. Sinds 2005 zet de vereniging zich in om – via kleine, behapbare acties – tradities en gebruiken van vroeger door te geven.
Borgingsacties
Reeds in 1993 starten de leden van de vereniging met hun eerste borgingsactie: tijdens de kermis maken ze gerechten zoals oliebollen, pannenkoeken, wafels en (boter)spekken. Dat doen ze volgens oude recepten, maar ook letterlijk op de oude manier: ze gebruiken een Leuvense stoof en een open, met hout gestookt vuur.
Smout is een gerecht op basis van varkensvet, en een voorganger van boter of olie (denk maar aan smoutebollen). Dit traditionele recept werd jaarlijks nog eens uitgeprobeerd en haar geschiedenis verteld aan zij die het niet (meer) kenden. 10 jaar lang ontwierpen ze hiervoor ook telkens een uniek potje, zodat het meteen een verzamelaarsitem werd in de Oosteeklose keukens.
Het bijna zo goed als verdwenen streekproduct kaantjesworst werd even terug in de schijnwerpers gezet door de vereniging. Ook dit is een recept op basis van… je raadt het al: varkens. De Orde informeerde hun dorpsgenoten en geïnteresseerden over de bereidingswijze van dit speciale gerecht en kregen zelfs Piet Huysentruyt zo ver om het gerecht met hen te maken in een uitzending van SOS Piet (2012). Enkele jaren later halen ze ook een officiële erkenning als streekproduct binnen voor de worst.
Nog zo’n varkensgerecht dat vandaag de dag minder gekend is, zijn terters: gevulde varkenspoten. Een slager uit de buurt wist nog hoe hij dit moest maken en toonde het aan de Orde, zodat zij het op hun beurt weer kunnen aanleren aan anderen. Deze keer filmden ze de slager in actie en borgden ze zo de handelingen die nodig zijn om te smullen van een op traditionele wijze klaargemaakte terter.
Ook processies zijn immaterieel erfgoed. De rondgang van Sint-Antonius gebeurde voor het eerst in het teken van de jaarmarkt en groeide nadien uit tot een gidsenrondleiding over de geschiedenis van de Abdij van Oosteeklo. De historie van het erfgoedgebouw en haar gelovige inwoners wordt met verschillende, levende personages telkens nagespeeld en uitgelegd. Bij deze rondgang kan een echt varken natuurlijk niet ontbreken volgens de Oosteeklonaren.
Nog een laagdrempelige actie om immaterieel erfgoed te borgen, is de school uitnodigen voor een leerrijk bezoek. De productie en verkoop van Tertersbroodje op de jaarmarkt was voor de vereniging ondertussen zo’n gewoonte geworden, dat ze de broodjes met hun ogen toe konden maken. Reden om nog eens een extraatje te verzinnen: ze nodigden vijf klassen van de lagere school uit om de maakwijze van de broodjes te ontdekken tijdens de voorbereidingen van de jaarmarkt.
De Orde van de Smoutpot mocht in 2021 een nieuwe locatie, de Abdij van Oosteeklo, in gebruik nemen als verenigingslokaal. Ook dit feestelijk gebeuren ging gepaard met een borgingsactie. Zo was het vroeger traditie om de haard ‘in te branden’. Een middeleeuws gebruik waarbij vrouwen uit de buurt het vuur van hun ‘huislamp’ naar het nieuwe huis brachten als geschenk en vervolgens samen de haard feestelijk ontstoken. Een gebruik dat de Orde, in samenwerking met een andere erfgoedvereniging uit de buurt – de Vergeten Vrouwen – voor de gelegenheid nog eens in het leven riepen.
De toekomst
Dankzij hun enthousiasme zullen de vrijwilligers van de Orde van de Smoutpot ongetwijfeld nog interessante borgingsacties ondernemen.
Zo zie je maar, je moet geen wereldschokkende initiatieven nemen om erfgoed door te geven aan volgende generaties. Ben je zelf binnen je (erfgoed)vereniging ook bezig met het borgen van erfgoed? Zoek je tips? Contacteer de erfgoedcel van COMEET en we helpen je graag op weg!
Wil je graag op de hoogte blijven?
